Ικαρία

I

Αρχαίος δήμος της Αττικής, τον οποίο έχτισε ο επώνυμος ήρωας και βασιλιάς Ικάριος ή Ίκαρος. Η θέση όπου βρισκόταν ο δήμος αυτός αποκαλύφθηκε στις ανασκαφές που διεξήγαγε το 1888 η Αμερικανική Αρχαιολογική Σχολή. Βρίσκεται στις βόρειες πλαγιές του Πεντελικού όρους, ΝΑ του Διονύσου. Ο δήμος άκμασε τον 6ο και τον 5o αι. π.Χ. και συνδέεται τόσο με την εισαγωγή της διονυσιακής λατρείας όσο και με τη δημιουργία του δράματος και του θεάτρου. Πραγματικά, η μυθολογία αναφέρει τον Διόνυσο ως φιλοξενούμενο του Ικάρου, ο οποίος ως ανταμοιβή πήρε από τον θεό ένα αμπέλι. Οι Ικάριοι, που γεύτηκαν το κρασί του αμπελιού αυτού, μέθυσαν και νόμισαν πως ο βασιλιάς τους ήθελε να τους δηλητηριάσει. Τον σκότωσαν, αλλά μετάνιωσαν, όταν επανήλθαν στα λογικά τους. Παρ’ όλα αυτά, ο θεός αγανάκτησε για τον φόνο του φίλου του, με αποτέλεσμα να ενσκήψει μεγάλος λοιμός. Μόνο έπειτα από χρησμό, που όριζε την ανέγερση ναών του Διονύσου και την καθιέρωση της διονυσιακής λατρείας, μπόρεσαν να εξαγνιστούν οι Ικάριοι. Στον δήμο αυτό παρουσιάστηκε ο πρώτος υποκριτής και δραματουργός, ο Θέσπις. Ήταν ο αναμορφωτής της εξύμνησης του Διονύσου σε δράμα, εισάγοντας τον πρόλογο, την ομιλία στα χορικά και τον πρώτο υποκριτή, τον οποίο μάλιστα υποδύθηκε ο ίδιος.

II

Νησί (255,26 τ. χλμ., 8.312 κάτ.) του νοτιοανατολικού Αιγαίου, μεταξύ Σάμου και Μυκόνου. Πρωτεύουσα του νησιού είναι ο Άγιος Κήρυκος (1.879 κάτ.). Έχει σχήμα επίμηκες με διεύθυνση ΝΔ–ΒΑ και μήκος περίπου 40 χλμ. μεταξύ των ακρωτηρίων Πάπας και Φανάρι. Το πλατύτερο μέρος παρουσιάζεται στο δυτικό τμήμα (10 χλμ. μεταξύ Αρμενιστή και Μαγγανίτη), ενώ προς τα Α η Ι. στενεύει. Μορφολογικά, η I. αποτελεί προέκταση της Σάμου προς τα Δ. Σε όλο το μήκος της η Ι. διασχίζεται από το όρος Αθέρας (1.037 μ.) που τη χωρίζει σε δύο πολύ διαφορετικά τμήματα, το βόρειο και το νότιο. Η κορυφογραμμή του αποτελεί επίσης τον κύριο υδροκρίτη του νησιού. Το νότιο τμήμα κατεβαίνει απότομα προς τη θάλασσα, εξαιτίας του μεγάλου ρήγματος που ορίζει το νησί προς τα Ν. Το βόρειο τμήμα –και ειδικότερα το δυτικό μισό του– είναι ομαλότερο και διασχίζεται από σχετικά μεγάλες κοιλάδες (Χάλαρη, Χαβάρου, Χάρακα, Κάμπου κ.ά.). Εξαιτίας του όρους Αθέρα, η επικοινωνία μεταξύ των δύο τμημάτων είναι αρκετά δύσκολη.

Γεωλογικά η Ι. χωρίζεται σε δύο περίπου ίσα τμήματα (ανατολικό και δυτικό), τα οποία διαφέρουν μεταξύ τους πετρολογικά και τεκτονικά. Το δυτικό αποτελείται σχεδόν αποκλειστικά από πορφυροειδή γνευσιογρανίτη· στο ανατολικό κυριαρχεί o γνεύσιος· επίσης υπάρχουν μάρμαρα και σχιστόλιθοι. Νεογενή στρώματα (πλειοκαινικά) εμφανίζονται μόνο στη νοτιοανατολική ακτή του νησιού.

Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι ιαματικές πηγές της Ι., που ανήκουν στην κατηγορία των αλιπηγών ραδιενεργών. Περισσότερο ραδιενεργές είναι οι πηγές Άρτεμης (754 Mache, 50,4°C), Απόλλωνα (557 Mache, 45,4°C), Μουσταφά-Λίτζα (350 Mache, 43°C), Κράτσα (240 Mache, 46,8°C) κ.ά. Θερμότερη από όλες (58,7°C), αλλά φτωχότερη σε ραδιενέργεια (8,2-9 Mache), είναι η πηγή Θερμό.

Ιστορία. Η Ι., που ονομαζόταν κατά την αρχαιότητα Μάκρις, ΔολίχηΊκαρος, αποικίστηκε, σύμφωνα με τον Αναξιμένη τον Λαμψακηνό, από Μιλήσιους. Κατά τους Περσικούς πολέμους υποτάχθηκε στους Πέρσες και μετά την απελευθέρωσή της εισήλθε στη νεοσυσταθείσα τότε Αθηναϊκή Συμμαχία.

Αρχαίες πόλεις της ήταν η Οινή, στη βόρεια παραλία, οι Θέρμαι στα ΝΑ του νησιού και το Δράκανο, στο ομώνυμο ανατολικό ακρωτήριο. Στη δυτική ακτή, στο σημερινό Να, υπήρχε ιερό της Ταυροπόλου Άρτεμης, του οποίου σώζονται λείψανα. Το 133 π.Χ. η Ι. περιήλθε στους Ρωμαίους και κατά την περίοδο των Αντωνίνων το νησί άκμασε.

Τη βυζαντινή περίοδο η Οινή πήρε την ονομασία Δολίχη, εξακολούθησε όμως να είναι ο κυριότερος οικισμός του νησιού. Φαίνεται ότι η Ι. λειτουργούσε ως τόπος εξορίας διαφόρων μελών της βασιλικής οικογένειας. Το 1191, ο Ισαάκιος Β’ Άγγελος δώρισε το νησί στους Ενετούς, όμως η Ι. περιήλθε στους Γενουάτες ύστερα από μια σύντομη περίοδο βυζαντινής κυριαρχίας. Το 1481, εξαιτίας των πειρατικών επιδρομών, οι Γενουάτες εγκατέλειψαν την Ι. και οι κάτοικοί της έμειναν ελεύθεροι έως το 1521, οπότε υποτάχθηκαν στους Τούρκους. Κατά την Ελληνική Επανάσταση οι Ικάριοι εξεγέρθηκαν (Μάρτιος 1821) αλλά, εξαιτίας της γειτνίασης του νησιού με την Τουρκία, δεν μπόρεσαν να επιτύχουν σημαντικά αποτελέσματα στον Αγώνα. Από το 1828 έως το 1830 η Ι. αποτέλεσε τμήμα της ελεύθερης Ελλάδας· με το πρωτόκολλο, όμως, του Λονδίνου επανήλθε στους Τούρκους ως προνομιούχος επαρχία. Στις 17 Ιουλίου 1912 οι Ικάριοι επαναστάτησαν και έδιωξαν τους Τούρκους από το νησί. Στις 4 Νοεμβρίου 1912 η Ι. ελευθερώθηκε οριστικά από τον ελληνικό στόλο. Η Ι. αποτέλεσε τόπο εξορίας σε διάφορες περιόδους της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας.

Η μονή του Ευαγγελισμού στη Λευκάδα της Ικαρίας. Ο τρούλος της θεωρείται επίτευγμα της λαϊκής αρχιτεκτονικής του νησιού.

Ο Άγιος Κήρυκος, η γραφική πρωτεύουσα της Ικαρίας.